ഉറങ്ങുമ്പോള്‍ മനുഷ്യരില്‍ ഉണരുന്ന സ്വപ്നദര്‍ശനങ്ങള്‍

റോബര്‍ട്ട് ഫിസ്ക്


ചെറിയ കുട്ടിയായിരിക്കുമ്പോള്‍, ഒരു സ്വപ്നം എന്നെ നിരന്തരം വേട്ടയാടിയിരുന്നു. എന്റെ മുത്തച്ഛന്‍ ആര്‍തര്‍ റോസ്സിന്റെ വളര്‍ത്തുനായയായ ലാന്‍സിനെക്കുറിച്ചുള്ളതായിരുന്നു ആ സ്വപ്നം. ലാന്‍സ്‌ എന്നത്‌ അവന്റെ ചുരുക്കപ്പേരാണ്‌. സര്‍ ലാന്‍സ്ലോട്ട്‌ എന്നാണ്‌ അവന്റെ മുഴുവന്‍ പേര്‌. അവന്‌ എന്നെ ഇഷ്ടമായിരുന്നു എന്നാണ്‌ എനിക്ക്‌ തോന്നുന്നത്‌. ഞാന്‍ അവനെ ആരാധിക്കുകയും ചെയ്തിരുന്നു. മുത്തച്ഛന്റെ വീട്ടിലെ വലിയ പറമ്പിലൂടെ ഞങ്ങള്‍ ഓടിക്കളിക്കും. ഞാന്‍ അവനെ വീഴ്ത്താന്‍ നോക്കുമ്പോള്‍ അവന്‍ എന്നെ വീഴ്ത്തും. ഞാന്‍ നിലത്ത്‌ വീണാല്‍, അവന്‍ എനിക്ക്‌ പുറം തിരിഞ്ഞ്‌, അവന്റെ കട്ടിയുള്ള വാല്‍ എന്റെ മുഖത്ത്‌ വീശി ഗംഭീരഭാവത്തിലങ്ങിനെ ഇരിക്കും.

ഉറക്കത്തില്‍ ഞാന്‍ കാണുന്ന ദുസ്വപ്നത്തില്‍ ലാന്‍സിന്‌ പക്ഷേ മറ്റൊരു മുഖമാണ്‌. കടിക്കുകയും, കുരക്കുകയും, മുഖം മുഴുവന്‍ വെറുപ്പ്‌ നിറയുകയും ചെയ്യുന്ന ലാന്‍സിനെയാണ്‌ സ്വപ്നത്തില്‍ കണ്ട്‌ ഞാന്‍ പേടിച്ച്‌ നിലവിളിക്കുക. അതു കേട്ട്‌, അച്ഛന്‍ ഓടിയെത്തും. ദു:സ്വപ്നത്തില്‍നിന്ന് നിത്യവും അച്ഛന്‍ എന്നെ കുലുക്കിയുണര്‍ത്തും.

സ്വപ്നങ്ങളെ ഞങ്ങള്‍ പാശ്ചാത്യര്‍ കാണുന്നത്‌, ഉറങ്ങുമ്പോഴും, പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമായ തലച്ചോറിന്‌ ഉറക്കക്കുറവുകൊണ്ടുണ്ടാകുന്ന പ്രതിഭാസം എന്ന നിലയിലാണ്‌. മറ്റൊരു രീതിയില്‍ പറഞ്ഞാല്‍, ദൈനംദിന അനുഭവങ്ങളില്‍നിന്ന് ബാക്കിവന്ന ഉപബോധമെന്ന ഒരു പാഴ്‌വസ്തു. പക്ഷേ, അതിതീവ്രവാദികളായ പല മുസ്ലിമുകള്‍ക്കും, സ്വപ്നം വളരെ ഗൗരവമുള്ള ഒരു കാര്യമാണ്‌. പ്രവാചകന്‌ ദൈവത്തില്‍നിന്ന് വെളിപാടുണ്ടായത്‌-സാക്ഷാല്‍ വിശുദ്ധ ഖുറാന്‍-ആറു മാസത്തോളം നീണ്ടുനിന്ന ഒരു സ്വപ്നത്തിന്റെ അവസാനത്തിലായിരുന്നുവത്രെ.. ചിലര്‍ വിശ്വസിക്കുന്നത്‌, ഖുറാന്‍ മുഴുവനുംതന്നെ, ഒരു സ്വപ്നസദൃശമായ വെളിപാടിലാണ്‌ അദ്ദേഹത്തിനു കിട്ടിയതെന്നാണ്‌.

മറ്റൊരു വാക്കില്‍ പറഞ്ഞാല്‍, അലസമായിരിക്കുന്ന തലച്ചോറിന്റെ പ്രതിഫലനമല്ല സ്വപ്നങ്ങള്‍, മറിച്ച്‌, ദൈവവുമായി നേരിട്ടുള്ള വിനിമയമാണവ എന്നത്രെ. ഡറം സര്‍വ്വകലാശാലയിലെ (Durham University) നരവംശശാസ്ത്രവിഭാഗത്തിലെ ഡോ.ഇയാന്‍ എഡ്‌ഗാര്‍, സ്വപ്നത്തെക്കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്വന്തം ഗവേഷണഫലങ്ങള്‍ എനിക്കു അയച്ചു തന്നിരുന്നു. അതനുസരിച്ച്‌, 'യഥാര്‍ത്ഥസ്വപ്ന'ങ്ങള്‍-അറബിയില്‍ റുയ എന്നാണ്‌ പറയുക- 'പശ്ചിമേഷ്യയിലും മറ്റിടങ്ങളിലുമുള്ള സമകാലിക ജിഹാദി പ്രസ്ഥാനങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനപരവും, പ്രചോദനപരവും, തന്ത്രപ്രധാനവുമായ ഭാഗമാണെന്ന്' അദ്ദേഹം വിശ്വസിക്കുന്നു.

ഇസ്ലാമിനെ 'ഒരുപക്ഷേ, ഭൂമിയില്‍ നിലവിലുള്ള ഏറ്റവും വലിയ നിശാസ്വപ്ന സംസ്കാരം' എന്നാണ്‌ അദ്ദേഹം വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്‌. പ്രവാചകവചനമായ ഒരു ഹദീത്‌, എഡ്‌ഗാര്‍ ഉദ്ധരിക്കുന്നുമുണ്ട്‌. അതിന്‍പ്രകാരം പ്രവാച പത്നിയായ ആയിഷ പറയുന്നത്‌ "നിദ്രയില്‍ ഉളവാകുന്ന നല്ല സ്വപ്നങ്ങളിലൂടെയായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്‌ ദൈവീകമായ വെളിപാടുകള്‍ കിട്ടിയിരുന്നത്‌...അദ്ദേഹം ഒരിക്കലും സ്വപ്നം കാണുകയായിരുന്നില്ല..സ്വപ്നം പ്രഭാതവെളിച്ചം പോലെ വരുകയായിരുന്നു" എന്നാണ്‌. എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടില്‍, തെക്കന്‍ ഇറാഖിലെ ബസ്രയില്‍ ജീവിച്ചിരുന്ന, ഇബന്‍ സിറിന്‍ എന്ന എഴുത്തുകാരന്‍-സ്വപ്നങ്ങളെക്കുറിച്ചും, അവയുടെ വ്യാഖ്യാനങ്ങളെകുറിച്ചും ധാരാളം എഴുതിയിരുന്ന ഒരാള്‍-സ്വപ്നങ്ങളെ രണ്ടായി വിഭജിച്ചിരുന്നു. സ്വപ്നദര്‍ശകന്റെ ശരീരത്തില്‍ വസിക്കുകയും, എന്നാല്‍ ആത്മാവില്‍ നിന്ന് വേറിട്ട അസ്തിത്വവുമുള്ള 'ആത്മീയ സ്വപ്നങ്ങള്‍'എന്നും, (ചെകുത്താന്റെ പ്രേരണയാല്‍ ഉണ്ടാകുന്ന സ്വപ്നങ്ങള്‍, റുവാന്‍ എന്നാണ്‌ അവക്കുള്ള പേര്‍), പ്രവഹിക്കുന്ന ചുടുചോരയില്‍നിന്ന് ഉളവാകുന്ന 'പ്രാപഞ്ചിക സ്വപ്നങ്ങള്‍' എന്നുമായിരുന്നു ആ രണ്ടു വിഭജനങ്ങള്‍.

മുത്തച്ഛന്റെ ഭീകരനായ ലാബ്രഡോറിനെ രണ്ടാമത്തെ ഗണത്തില്‍ പെടുത്തേണ്ടിവരുമെന്ന് ഞാന്‍ ഭയക്കുന്നു. പക്ഷേ ഈ ആശയങ്ങളെ നിസ്സാരമായി തള്ളിക്കളയാന്‍ സാധ്യമല്ല. ബെര്‍ക്ക്‍ലി യൂണിവേഴ്‌സിറ്റിയില്‍ മുഹമ്മദ്‌ അമാനുള്ള അവതരിപ്പിച്ച ഒരു ഗവേഷണപ്രബന്ധത്തില്‍ പറഞ്ഞിരിക്കുന്നത്‌, മലേഷ്യന്‍ യൂണിവേഴ്‌സിറ്റിയിലെ മതപഠന വിഭാഗത്തിലെ 12 മുസ്ലിം ജോലിക്കാരില്‍, പകുതിപേരും, തങ്ങള്‍ 'യഥാര്‍ത്ഥ സ്വപ്നങ്ങള്‍‘ കണ്ടു എന്നായിരുന്നു. അതില്‍തന്നെ, പകുതിയോളം ആളുകള്‍ പ്രവാചകനെയാണ്‌ സ്വപ്നം കണ്ടത്‌. മറ്റൊരു ഹദീദില്‍ പ്രവാചകനെ ഉദ്ധരിച്ചുകൊണ്ട്‌ പറയുന്നത്‌, "എന്നെ സ്വപ്നം കാണുന്നവര്‍, സത്യമായും എന്നെ കാണുകതന്നെയാണ്‌ ചെയ്യുന്നത്‌, കാരണം, എന്റെ രൂപം അനുകരിക്കാന്‍ ഒരിക്കലും സാത്താനു സാധിക്കുന്നതല്ല' എന്നാണ്‌.

ഒസാമ ബിന്‍ ലാദിന്‍ തീര്‍ച്ചയായും സ്വപ്നത്തില്‍ വിശ്വസിക്കുന്ന ഒരാളാണ്‌. ഒരിക്കല്‍ അദ്ദേഹം എന്നോട്‌ പറഞ്ഞത്‌, അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഒരു 'സഹോദരന്‍' എന്നെ, മുസ്ലിം വേഷത്തില്‍, താടി വളര്‍ത്തി, കുതിരപ്പുറത്തിരിക്കുന്ന രൂപത്തില്‍ കണ്ടു എന്നാണ്‌. ഞാനൊരു 'യഥാര്‍ത്ഥ' മുസ്ലിമാണെന്ന് ഈ സ്വപ്നം തെളിയിക്കുന്നു എന്നുകൂടി കൂട്ടിച്ചേര്‍ത്തിട്ടേ മൂപ്പരടങ്ങിയുള്ളു. എന്നെ 'റിക്രൂട്ട്‌' ചെയ്യാന്‍ ഉദ്ദേശിച്ചുകൊണ്ടുള്ള പരോക്ഷമായ ആ ക്ഷണം, ഞാന്‍ സ്നേഹപൂര്‍വ്വം നിരസിച്ചു. പക്ഷേ, സെപ്തംബര്‍ 11-നു ശേഷം ഒരിക്കല്‍ അദ്ദേഹത്തെ ഉദ്ധരിച്ച്‌ ഒരു പ്രസ്താവന വന്നു. അബുല്‍ ഹസ്സന്‍ അല്‍ മസ്‌റി, ഒസാമയോട്‌ പറഞ്ഞ ഒരു സ്വപ്നത്തെക്കുറിച്ചായിരുന്നു അത്‌. "അബുല്‍ ഹസ്സന്‍ എന്നോട്‌ ഒരു വര്‍ഷം മുന്‍പ്‌ പറയുകയുണ്ടായി, അയാള്‍ ഒരു സ്വപ്നം കണ്ടു എന്ന്. അമേരിക്കക്കാരുമായി ഞങ്ങള്‍ ഒരു പന്തുകളിയില്‍ ഏര്‍പ്പെട്ടിരിക്കുകയായിരുന്നു. പക്ഷേ, ഗ്രൗണ്ടില്‍ വന്നപ്പോഴേക്കും ഞങ്ങളുടെ കളിക്കാരെല്ലാവരും പൈലറ്റുമാരായി മാറിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു". ഒസാമ തുടരുന്നു, "സെപ്തംബര്‍ 11-ന്റെ പദ്ധതികളെക്കുറിച്ച്‌, അല്‍ മസ്‌റിക്ക്‌ ഒന്നും അറിയില്ലായിരുന്നു. സംഭവം നടന്നതിനുശേഷം റേഡിയോയിലൂടെയാണ്‌ അയാള്‍ അതിനെക്കുറിച്ച്‌ കേള്‍ക്കുന്നതുതന്നെ. കളി നടക്കുകയും ഞങ്ങള്‍ അമേരിക്കക്കാരെ തോല്‍പ്പിക്കുകയും ചെയ്തുവത്രെ. അതേതായാലും നല്ല ലക്ഷണമാണ്‌".

അല്‍ ഖ്വൈദയുടെ സൂത്രധാരന്‍മാരായ റാംസി ബിന്‍ അല്‍ ഷീബിനെയും, ഖാലിദ്‌ ഷൈഖ്‌ മുഹമ്മദിനെയും ഇന്റര്‍വ്യൂ ചെയ്ത അല്‍ ജസീറ പത്രപ്രവര്‍ത്തകന്‍ യൂസ്‌റി ഫൗദ പറഞ്ഞത്‌, സെപ്തംബര്‍ 11-ലെ ആക്രമണത്തിനുമുന്‍പ്‌, അല്‍ ഷീബ്‌ ധാരാളം സ്വപ്നങ്ങള്‍ കണ്ടതായി പറഞ്ഞു എന്നാണ്‌. "അയാള്‍ (അല്‍ ഷീബ്‌)പ്രാവചകനെക്കുറിച്ചും, പ്രവാചകന്റെ അടുത്ത അനുയായികളെക്കുറിച്ചും, അവരെ നേരിട്ടു കണ്ട മട്ടില്‍ സംസാരിച്ചു."

മര്‍വാന്‍ അല്‍ ഷെഹ്ദി കണ്ട ഒരു സ്വപ്നത്തെക്കുറിച്ച്‌, മൊഹമ്മദ്‌ ആട്ട (വിമാനറാഞ്ചികളിലെ പ്രധാനി) പറഞ്ഞ കാര്യം, അല്‍ ഷീബ്‌ ഓര്‍ത്തെടുക്കുകയുണ്ടായി. "മറ്റേതൊ ലോകത്തുനിന്നുള്ള പച്ച നിറമുള്ള പക്ഷികളുടെ കൂടെ ആകാശത്തു പറന്നുനടക്കുന്നതായും, എന്തിലൊക്കെയോ ചെന്നിടിച്ച്‌ തകരുന്നതായും, അപ്പോള്‍ വലിയ സന്തോഷം തോന്നുന്നതായും" മര്‍വാന്‍ അല്‍ ഷെഹിദി ഒരിക്കല്‍ ആട്ടയോട്‌ പറഞ്ഞുവത്രെ.

'പച്ചനിറമുള്ള പക്ഷികള്‍ക്ക്‌' സ്വപ്നങ്ങളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം പ്രത്യേകമായ അര്‍ത്ഥതലമുണ്ടെന്ന് ഫൗദ പറഞ്ഞു. 'പച്ച' എന്നത്‌, ഇസ്ലാമിന്റെയും, 'പക്ഷികള്‍' സ്വര്‍ഗ്ഗത്തിന്റെയും പ്രതിരൂപങ്ങളാണത്രെ. റൊബര്‍ട്ട്‌ ഫിസ്ക്‌ എന്ന എന്നെ, ഇമാമിന്റെ രൂപഭാവങ്ങളോടെ സ്വപ്നത്തില്‍ കണ്ട ഒസാമ എന്നെ കുതിരപ്പുറത്തേറ്റിയത്‌, കുതിര 'ഒരു വ്യക്തിയുടെ അന്തസ്സിന്റെയും, പദവിയുടെയും, അധികാരത്തിന്റെയും, പ്രൗഢിയുടെയും' ചിഹ്നമായതുകൊണ്ടാണെന്ന് പറഞ്ഞുതന്നു, ഡോ. ഇയാന്‍ എഡ്‌ഗാര്‍. നന്ദിയുണ്ട്‌, ഒസാമ. പക്ഷേ, തത്‌ക്കാലം എനിക്കതു വേണ്ട.

ഷൂ ബോംബര്‍ എന്ന പേരില്‍ അറിയപ്പെട്ട റിച്ചാര്‍ഡ്‌ റീഡ്‌, താന്‍ ഒരു പിക്കപ്പില്‍ കയറാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നതായും, അതില്‍ നിറയെ ആളുണ്ടായിരുന്നതുകൊണ്ട്‌ മറ്റൊരു ചെറിയ കാറില്‍ കയറിക്കൂടിയതും സ്വപ്നം കണ്ടതായി പറയുന്നുണ്ട്‌. ആദ്യം കയറാന്‍ ശ്രമിച്ച പിക്കപ്പ്‌, സെപ്തംബര്‍ 11-ലെ ആക്രമണത്തിന്‌ ഉപയോഗിച്ച നാലു വിമാനങ്ങളെയും (ഇതില്‍നിന്ന്, റിച്ചാര്‍ഡ്‌ റീഡറിനെ ഒഴിവാക്കിയിരുന്നു)ചെറിയ കാര്‍, തന്റെ 19 സഹപ്രവര്‍ത്തകരുടെയൊപ്പം എത്താനുള്ള ധൃതിയില്‍ അയാള്‍ റാഞ്ചാന്‍ ശ്രമിച്ച അമേരിക്കന്‍ എയര്‍ലൈന്‍സ്‌ വിമാനത്തെയുമാണ്‌ സൂചിപ്പിക്കുന്നതെന്നുമുള്ള രീതിയില്‍ വ്യാഖ്യാനങ്ങള്‍ വന്നിട്ടുണ്ട്‌.

ഒറ്റക്ക്‌ വിമാനമോടിച്ച്‌, ഉയരമുള്ള ഒരു കെട്ടിടത്തിലേക്ക്‌ അത്‌ ഇടിച്ചുകയറ്റുന്നത്‌ സ്വപ്നം കണ്ടിരുന്ന ആളാണ്‌, ഒരുപക്ഷേ ഇരുപതാമത്തെ വിമാന റാഞ്ചി ആകുമായിരുന്ന, മൊറോക്കോ വംശജനായ ഫ്രഞ്ചുകാരന്‍ സക്കാറിയ മൗസ്സാവി. അമേരിക്കയില്‍ 2006-ല്‍ നടന്ന കുറ്റവിചാരണവേളയില്‍, തന്റെ സ്വപ്നത്തിനു വിചാരിച്ചതിലേറെ പ്രാധാന്യം കിട്ടുന്നത്‌ മൗസ്സാവി കാണുകയുണ്ടായി. പാക്കിസ്ഥാനില്‍നിന്നുള്ള ഏറ്റവും സമര്‍ത്ഥനായ പത്രപ്രവര്‍ത്തകനായ റഹിമുള്ള യൂസഫ്സായിയോട്‌ താലിബാന്‍ പറഞ്ഞത്‌, തങ്ങളുടെ നേതാവായ ഒറ്റക്കണ്ണന്‍ മുല്ല ഒമര്‍ യഥാര്‍ത്ഥത്തില്‍ ചെയ്യുന്നത്‌, അദ്ദേഹത്തിന്‌ "സ്വപ്നത്തില്‍നിന്നു കിട്ടുന്ന നിര്‍ദ്ദേശങ്ങള്‍ അതേപടി അനുസരിക്കുക' മാത്രമാണെന്നായിരുന്നു. താലിബാന്റെ ബീജാവാപംതന്നെ ഒരു സ്വപ്നത്തില്‍നിന്നായിരുന്നുവത്രെ. ഒരിക്കല്‍ മുല്ല ഒമര്‍ യൂസഫ്സായിയെ ഫോണില്‍ വിളിച്ച്‌ തനിക്കുണ്ടായ ഒരു സ്വപ്നത്തെ വ്യാഖാനിച്ചു കൊടുക്കണമെന്ന് അഭ്യര്‍ത്ഥിക്കുകയുണ്ടായി. ഒരു 'വെളുത്ത കൊട്ടാരം' തീ പിടിക്കുന്നതാണ്‌ മുല്ല ഒമര്‍ കണ്ട സ്വപ്നം. യൂസഫ്സായ്‌ വൈറ്റ്‌ ഹൗസ്‌ സന്ദര്‍ശിച്ചിട്ടുണ്ടെന്ന് മുല്ല ഒമറിന്‌ അറിയാമായിരുന്നുതാനും. സ്വപ്നത്തില്‍ ദര്‍ശിച്ച ഈ ഈ 'വെളുത്ത കൊട്ടാരത്തിന്‌ ഈ പറയുന്ന വൈറ്റ്‌ ഹൗസുമായി എന്തെങ്കിലും സാദൃശ്യമുണ്ടോ എന്നു മാത്രമായിരുന്നു മുല്ല ഒമറിന്‌ അറിയേണ്ടിയിരുന്നത്‌. സംഭവം നടക്കുന്നത്‌ സെപ്തംബര്‍ 11-നു മുന്‍പാണ്‌.

വിചിത്രമായ മറ്റു ചില സ്വപ്നങ്ങളെക്കുറിച്ച്‌. ഗ്വാണ്ടിനാമോയിലെ ഒരു മുന്‍തടവുകാരനായ ക്വാറി ബദ്രുസമാന്‍ ബാദര്‍ ലാഹോറില്‍വെച്ച്‌ ഡെയ്‌ലി ടൈംസിനോട്‌ പറഞ്ഞത്‌, 'പ്രവാചകന്‍ നേരിട്ടു വന്ന്, സ്വാതന്ത്ര്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങള്‍ തരുന്നതായി സ്വപ്നം കണ്ട നിരവധി അറബികളെ'ക്കുറിച്ചായിരുന്നു. "ഒരു അറബി ക്രിസ്തുവിനെ സ്വപ്നത്തില്‍ 'നേരിട്ടു' കണ്ടു. ക്രിസ്തു അയാളുടെ കൈപിടിക്കുകയും, ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ക്ക്‌ മാര്‍ഗ്ഗഭ്രംശം വന്നതായി പറയുകയും ചെയ്തു. അയാളുടെ കൈകളിലുണ്ടായിരുന്ന ക്രിസ്തുവിന്റെ പരിമളം മറ്റുള്ളവര്‍ക്കും വാസനിക്കാന്‍ കഴിഞ്ഞു", ക്വാറി പറയുന്നു. മറ്റൊരു രീതിയില്‍ പറഞ്ഞാല്‍, ഇസ്ലാമിലെതന്നെ മറ്റൊരു പ്രവാചകനായ ക്രിസ്തു, ക്രിസ്ത്യാനികള്‍ക്കു സംഭവിക്കുന്ന മാര്‍ഗ്ഗഭ്രംശത്തെക്കുറിച്ച്‌, മുസ്ലിം തടവുകാരോട്‌ സംസാരിച്ചു എന്ന്. "തങ്ങള്‍ക്കുനേരെയുള്ള അടിച്ചമര്‍ത്തലിനെയൊക്കെ ഉല്ലംഘിക്കുന്ന ഒരു സ്വപ്നസന്ദേശമായിട്ടയിരിക്കും അവര്‍ക്കിത്‌ അനുഭവപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടാവുക", എഡ്ഗാര്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു.

കൂട്ടത്തില്‍ വ്യാജ സ്വപ്നങ്ങളും ധാരാളമുണ്ട്‌. പെഷവാറിലെ ഒരു ഇമാമിനോട്‌ ഒരാള്‍ വന്നു പറഞ്ഞുവത്രെ, വേണമെങ്കില്‍ ഇമാമിനും മദ്യപിക്കാമെന്ന് പ്രവാചകന്‍ സ്വപ്നത്തില്‍ വന്നു പറഞ്ഞുവെന്ന്. ചോദിച്ചപ്പോള്‍ മനസ്സിലായി, സ്വപ്നം കണ്ട ആള്‍ നല്ലവണ്ണം അകത്താക്കിയിട്ടുണ്ടെന്ന്. താന്‍ പ്രവാചകനെ കണ്ടിട്ടില്ലെന്നു പറഞ്ഞൊഴിഞ്ഞു പെഷവാറിലെ ആ പാവം ഇമാം. കഷ്ടം, നമ്മള്‍ അവിശ്വാസികള്‍ക്ക്‌ മാത്രം ഒരു പ്രതീക്ഷക്കും വകയില്ല.






The Independent എന്ന പത്രത്തിന്റെ ജനുവരി 26-ലെ ലക്കത്തില്‍ വന്ന റോബര്‍ട്ട് ഫിസ്ക്കിന്റെ ലേഖനം.
പരിഭാഷ - രാജീവ് ചേലനാട്ട്